‘Een handig hulpmiddel? De experts van AVG Compleet hebben hun twijfels’

Vroeg of laat zal de Nederlandse overheid ‘m lanceren: de corona-app. Via deze tracking-app krijg je een waarschuwing dat je in de buurt bent geweest van iemand die met het coronavirus is besmet. Volgens het kabinet is het een handig hulpmiddel om het coronavirus onder controle te krijgen, maar de experts van AVG Compleet hebben hun twijfels.

De riscio’s van het gebruik van de corona-app

Er kleven nogal wat risico’s aan het gebruik van de corona-app, blijkt uit een speciaal opgezette expert meeting over dit onderwerp. Wie beheert de gegevens die via de app worden verzameld? Is de privacy gewaarborgd en is de app goed beveiligd? Aan de andere kant wordt gevreesd dat mensen door de sociale druk niet onder de app uit komen.

,,Je kunt niet garanderen dat gebruikers van anoniem blijven bij het gebruik van de corona-app’’, zegt privacy advocaat Hylke Klasens. ,,Zo breng ik soms boodschappen naar mijn moeder. Als zij via de app een melding krijgt dat ze in de buurt was van iemand met corona, dan is meteen duidelijk dat ik het was. Ik ben dus niet anoniem, zoals de overheid het beoogt. Anonimiteit kun je niet garanderen, want deze toevalstreffers heb je altijd. En als mensen weten dat je besmet bent met het coronavirus, kunnen ze je in een hoek drukken. Ik wil zelf kunnen bepalen wie weet dat ik corona heb.’’

Wie krijgt de gegevens onder ogen

Het is inderdaad van belang wie de gegevens onder ogen krijgt, zegt security-expert Joris Bijvoets. ,,Het is niet erg dat je moeder weet dat je corona hebt. Maar hoe zit het met collega’s, de buren, de verzekeraar of de werkgever?’’ Of hoe gaat een bedrijf hier mee om, vraagt communicatie-expert Maureen Veurman zich af. ,,Als daar één of twee mensen rondlopen met corona, krijgt het hele personeel dan een melding? Moet het bedrijf dan sluiten? Daarom zou elke onderneming voor mogelijke besmettingen vooraf een communicatieprotocol moeten maken. Op het moment dat zoiets gebeurt, heb je er geen tijd om erover na te denken en moet je meteen handelen.’’

Volgens jurist Rino de Vos is een app het slechtste redmiddel om het hoofd te bieden aan de pandemie. ,,Tot de komst van een vaccin is menselijke inspanning het enige effectieve wapen in de strijd tegen corona. Blijf anderhalve meter afstand houden. Een app gaat niet werken, want het is gewoon niet veilig. Vooral niet als de overheid de gegevens gaat opslaan, daar moet je helemaal ver vandaan blijven. Hoe gaat de overheid dat in vredesnaam veilig doen?’’

Simpel te hacken

Bovendien is het gebruik van bluetooth ronduit gevaarlijk, waarschuwt Bijvoets. De draadloze bluetooth-technologie van smartphones kan bepalen of iemand binnen enkele meters van een besmet persoon is geweest. ,,Bluetooth is uitermate simpel te hacken. Als de app communiceert met andere telefoons, kan er een cyberaanval van ongekende omvang plaatsvinden. Vervolgens kan de besmetting zich verspreiden via bijvoorbeeld gehackte e-mailaccounts, sms’jes en WhatsApp-berichten. De besmetting via telefoons gaat dan nog sneller dan de besmetting van het coronavirus zelf. Dat is schadelijk voor de privacy, maar levert ook veel economische schade op.’’

In ons blog over de gevaren van wifi gaan we uitgebreid in op het voorkomen hiervan via VPN verbindingen. 

De app biedt een schijnveiligheid

Daarnaast biedt de app een schijnveiligheid, zegt Bijvoets. ,,Kijk naar de manier waarop een besmetting verloopt. De eerste paar dagen heb je nog geen klachten, dus zeg je in de app ‘ik voel me hartstikke lekker’. Hoeveel mensen ga je in die dagen besmetten? Er zit een vertraging in de waarschuwing. Degene met wie je in contact bent gekomen die besmettelijk blijkt te zijn, kan mij al besmet hebben waardoor ik weer andere mensen heb besmet. Dat kan ook nog als een domino-effect door Nederland gaan. Straks moeten we door de app in sneltreinvaart allemaal thuis zitten.’’

Een corona-app kan de jacht openen op ‘besmette mensen’, zegt Lead Auditor Cees van der Wens. ,,Je grijpt naar een ultiem middel om de veiligheid zeker te stellen. Wanneer ga je dan overstag om je privacy op te geven? Er kan een paniek ontstaan die niet meer in bedwang te houden is. Dat er zoveel mensen besmet raken, dat de gegevens van alle apps worden opgeëist. Daaruit blijkt wie er besmet is en waar ze zich bevinden. Hoe gaan we bewaken dat ze niet de straat op gaan?’’

Alleen zinvol als 60% het installeert

Het is de bedoeling dat minstens 60 procent van de Nederlanders de app op zijn smartphone installeert. Alleen dan is het zinvol voor de bestrijding van het virus. ,,Ik ben bang dat de sociale druk groot is om de app te gebruiken’’, zegt Van der Wens. ,,Als ik níet meedoe met de corona-app en ik blijk de bron van veel besmettingen, wordt ik er dan op aangesproken? Overlijden daardoor mensen aan corona? Dat is riskant.’’ De Vos: ,,Dan wordt je neergezet als zo’n type dat zijn kind niet wil laten inenten.’’

In enkele Aziatische landen is de bevolking al gezwicht, en lijken de corona-apps succesvol te zijn. ,,Maar we weten niet welke prijs de mensen daarvoor betalen’’, zegt Van der Wens. ,,Anders dan in Nederland is de Aziatische cultuur meer ontvankelijk voor dit soort zaken.’’

,,Maar wie communiceert dat de apps goed werken?’’, zegt Veurman. ,,Dat zijn de overheden van die landen zelf. Die hebben de apps gelanceerd en zeggen nu dat het een succes is.’’ De bevolking wordt in dat opzicht ‘bespeeld’, al is Veurman er wel over te spreken hoe de Nederlandse overheid de boodschap overbrengt. ,,Ze pareren zorgen die er leven in de samenleving. Nu horen we alleen weinig over de app. Het is niet slim om er niet over te communiceren, want dan krijg je ruis en onrust, en dat zorgt voor aannames’’ Ook een gezonde dosis kritiek vanuit het parlement wordt gemist, aldus De Vos. ,,Tweede Kamerleden krijgen amper kans om wat te doen en worden geconfronteerd met de feiten van het Outbreak Management Team. Hoe democratisch is dit hele gebeuren überhaupt?’’

Zodra de gevreesde tweede coronagolf zich aandient, zou de corona-app weleens moeilijk tegen te houden zijn. Van der Wens: ,,Gaan we van mening veranderen als er zoveel mensen sterven dat ze niet meer geholpen kunnen worden? Als het aantal bedden op de intensive care ontoereikend is?’’ Veurman: ,,We veranderen niet van mening, maar we zien de noodzaak er van in. Dan gaat heel Nederland denken: dan moet het maar.’’

Baadt het niet, dan schaadt het niet?

De experts vragen zich af in hoeverre hun bezwaren dan aan dovemansoren zijn gericht. Van der Wens: ,,We buitelen over elkaar heen van afschuw over die corona-app. Maar dit is niet de eerste gebeurtenis waarbij technologie de privacy in gevaar brengt. We hebben allemaal ons gezicht ergens op internet staan, gekoppeld aan onze naam en andere gegevens. Uiteindelijk blijkt het grootste deel van de Nederlanders helemaal geen problemen met de app te hebben. Ze denken: ‘Baadt het niet, dan schaadt het niet. Wat doen we eraan?’’

,,Mensen zien de app als een alternatief voor de opgelegde restricties’’, zegt Veurman. ,,Door gebruik van de app kunnen ze weer naar het restaurant, uitgaan en dicht tegen elkaar staan. Ze kunnen hun normale leven weer oppakken. Dat is natuurlijk niet zo, maar zo zien ze het. Een soort uitruil. We geven onze privacy op, zodat de economie blijft draaien en iedereen kan doen wat hij wil.’’